Son yıllarda bayanların öncülüğünde rejim aykırısı büyük protestolara sahne olan İran’ın en az 15 kentinde, 30 Kasım 2022’den bu yana yüzlerce kız öğrencinin zehirlendiği haberleri dünyayı şaşkına çevirdi. Olayla ilgili olarak İran medyasında yer alan haberlere nazaran birçok kız olmak üzere yaklaşık 1200 öğrenci nasıl olduğu şimdi bilinmeyen bir biçimde zehirlendi. 1979 İslam “Devrimi”nden bu yana bu türlü bir durumla karşılaşılmadığını anımsatalım.
Olağan Şüpheliler
Gelişmenin bayanların başörtüsü hareketlerinin tam ortasında gelmesi haklı olarak “zehirlenme vakalarının” kasıtlı yapıldığı kuşkusuna yol açtı. Kuşkunun artmasında Sıhhat Bakan Yardımcısı Yunus Penahi’nin 26 Şubat’ta düzenlediği basın toplantısında söylediği, sonradan da “yanlış bilgilendirildiği gerekçesiyle” geri aldığı “okulların kapanmasını isteyenler var” kelamlarının de hissesi bulunuyor. Penahi kelamlarını geri alsa da parlamento üyesi Ali İstek Monadi’nin zehirlenmeleri “kasıtlı” olarak nitelendirerek “şeytanın kız çocuklarının eğitimini engelleme isteğinin varlığı önemli bir tehlikedir” demesi kelamları kuşkuyu haklı kılıyor.
Yetkililer başlangıçta olaylar ortasında ilişki kurmayarak İran’da kış mevsimi nedeniyle birçok okulun ekseriyetle doğal gazla ısıtıldığını, bu nedenle de kızların karbon monoksitten zehirlendiğini ileri sürmüştü. Lakin etkilenen okulların birçoklarında yalnızca bayanların eğitim gördüğünün ortaya çıkması, nihayet yetkililerde olayın rastlantısal olmadığı kuşkusunu uyandırabildi. Yani durum son derece önemli. O kadar önemli ki zehirlenmeleri ya “hafif” olarak kıymetlendiren ya da “stres”e bağlayan hükümet, durumu kabul edip soruşturma açmak zorunda kaldı. İran Başsavcısı Muhammed Cafer Muntazari’nin geçen hafta bir soruşturma buyruğu vererek zehirlenmelerin “kasıtlı hata eylemleri” mümkünlüğü taşıdığını vurgulaması doğal ki kıymetli bir gelişme.
Tahran merkezli reformist bir haber sitesi olan Shargh’ın haberine nazaran, ebeveynler şimdiden çocuklarını okullardan almaya başladı. Kimilerinin korkusu, kız çocuklarının sadece eğitim almak istedikleri için zehirlenebilecek olmaları. Kimi erkek öğrencilerin de zehirlendiğinin bildirildiği olayda ne keyifli ki rastgele bir vefat yaşanmış değil.
Kum’da gösteriler
İran resmi haber ajansı IRNA’nın haberine nazaran, çok sayıda öğrenci velisi zehirlenmelerin birinci başladığı kent olan Kum’un valilik binasının önünde toplanarak şov yaptı, yetkililerden açıklama istedi. Zehirlenmelerin nedeninin yanı sıra failleri de bilinmiyor şimdi. Fakat kimi İranlılar seri zehirlenmelerin gerisinde kız çocuklarının eğitimine karşı çıkan dindar sertlik yanlılarının olduğunu düşünürken, öbürleri atakları Mahsa Amini‘nin vefatıyla başlayan, öğrencilerin öncülük ettiği kitlesel protestoların intikamı olarak görüyor.
Ülkede yaygın kanı, zehirlenmelerin Afganistan’daki Taliban’ı ya da Nijerya’daki militan İslamcı küme Boko Haram’ı taklit eden bireyler tarafından, aileleri kız çocuklarını okula göndermemeleri için korkutma gayesiyle yapıldığı. (Bu ortada, Taliban yalnızca kız öğrencilerin eğitimine karşıyken Boko Haram ise eğitime büsbütün karşı, zati Boko Haram da Eğitim Haram manasına geliyor)
İran’ın önde gelen siyasetçilerinden Muhammed Ali Abtahi’nin Instagram hesabından yaptığı paylaşımda “Boko Haram İran’a mı geldi?” sorusu elbette haklı bir soru. Bir başka önde gelen reformist siyasetçi Azar Mansuri de İsfahan’da yakın bir tarihte yaşanan asitli atakları anımsatarak kuşkulu zehirlenme taarruzlarını sertlik yanlısı kümelerle ilişkilendirdi. Şu kelamları dikkat cazip: “Asit ataklarının organize olduğunu söyledik. Şayet akınların failleri o vakit tespit edilip cezalandırılsaydı, bugün bir küme gerici okullardaki suçsuz kızlarımıza saldırmazdı”.
Hükümetin siyaseti bu değil
İran’da mollalar rejimine elbette sempati duymayan, bayanların öncülük ettiği şovları de destekleyen biri olarak İran rejiminin kız çocuklarının eğitimine karşı olmadığını belirtmeliyim. Bunu Amerikan gazetesi Washington Post da kabul ediyor. Gazete, Dünya Bankası’na atıfta bulunarak “İran hükümetinin eğitime büyük kıymet verdiğini”, “İran’daki üniversite öğrencilerinin yüzde 50’sinden fazlasını bayanların oluşturduğunu” belirterek “Tahran, komşu Afganistan’daki Taliban’a kız çocuklarının eğitimi üzerindeki yasağını kaldırması için tekraren baskı yaptı” diyor.
Ülkede yaşanan zehirlenmeler şayet “fanatikler”den kaynaklanıyorsa bu, İran için bile fazla demektir. Aşırılığın nerede başladığı bilinir ancak nerede biteceği bilinmez.
İran’da yaşananlar örnektir buna.