2022 yılında 90 ülkenin merkez bankası faiz artışına giderken, toplamda 473 merkez bankası kararının 296’sı artırım istikametinde oldu.
Ülkeler bu faiz artırımlarını yaparken, enflasyonla gayret ettiklerini söylüyor. Türkiye’deyse çok daha fazla olan enflasyon oranına rağmen büyüme önceliklendiriliyor. Pekala hangisi daha hakikat ya da hangisi değerliye patlıyor? Çarkların döndüğü görülürken, enflasyonun çomağı yok mu?
Eylül ayında 2 merkez bankasının faiz indirimi, 11 sabit bırakma kararı ve 31 artırım kararında, toplamda 2 bin 512,5 baz puan faiz artışı, 150 baz puan da faiz indirimi yapıldı.
Yılbaşından bu yana dünyada merkez bankalarının aldığı 12 faiz indirimi kararının 2’si, eylül indirilen 150 baz puanlık faizin de 100 baz puanı TCMB’ye ait bulunuyor.
Bu ülkelerin yaklaşık yarısı 75 baz puan, kimileri da 25 baz puanlık artırımlar yaparken, yani sahip oldukları enflasyon oranın yaklaşık onda biri kadar bir oranda faiz artışı yapma gereksinimi duydular. Kimileri da ABD Merkez Bankası FED’e odaklı ilerlerken, dolar karşısında para ünitelerinin pahasını muhafazayı amaçladılar. Son olarak bu hafta Fed 75, İngiltere BoE 50, İsveç 100 ve İsviçre 75 baz puanla gibi önde gelen merkez bankaları artırıma gittiler.
TCMB de dün 100 baz puan faiz indirimi yaptı
BBC Türkçe’de Prof. Dr. Selva Demiralp’in tahlilinde, dünyadaki faiz artırımları ‘büyümeye rağmen enflasyonla mücadele” olurken, Türkiye’de durum, “enflasyona karşın büyüme” şeklinde oluyor. Bu da gerisinde şu soruları bırakıyor:
-
Enflasyon ve büyüme alternatif mi? Büyüme o kadar da kıymetli mi?
-
Enflasyonla uğraş etmenin formülü ‘faiz’se dünyadan zıdda gitmek gerçek mu?
-
Biz mi kusurluyuz, dünya mı?
-
Büyük resmi onlar mı görmüyor? Bizde de sorun olabilir mi?
Gelin birlikte bakalım
Cevap verenlerden biri Fed Lideri Powell?
FED Lideri Jerome Powell 21 Eylül’de 75 baz puan artırımı kararı verilen 2 günlük FOMC toplantısı sonrası yaptığı konuşmada, “Yüksek faiz sonucu yavaşlayan büyüme ve zayıflayan istihdam piyasası, hizmet ettiğimiz halk için problemlidir. Lakin bu meşakkat, fiyat istikrarı sağlamayı beceremeyip sonrasında tekrar gayret vermenin yaratacağı dert kadar büyük değildir. Fiyat istikrarı olmadan iktisat çalışamaz“ diye bir açıklama yapıyor.
2022’de başlayan faiz artışlarında resesyon riskine karşın piyasaların ağır baskısı altında kalan Fed Lideri bu açıklamayla baskılara yanıt veriyor.
Fed, 2021’de süreksiz dediği enflasyonla gayrette hala kâfi görülmüyor.
Demiralp, enflasyonla uğraşta faiz artırımlarının baskılarla sürdürmemenin, istikrar sağlanmadan faiz indirimlerine yönelmeninse ülkemizde geçmişte çok görüldüğünü belirtirken, bugün artık bu trenin dahi kaçtığını söylüyor.
Savaşın ortasında bulunan ve batıdan yatırım baskıları altında olan Rusya’nın enflasyonunun bizden yaklaşık 65-70 puan daha düşük olmasının tesadüf olmadığını belirtiyor.
Ekonomilerde büyüme istenen bir durumdur
Enflasyon göz arkası edildiğindeyse dönüp dolaşıp büyüme de etkileniyor.
Yüksek enflasyon ortamında büyümenin gelir dağılımında bozulma yaratması daha büyük problemler içeriyor.
Powell önderliğinde faiz artırımı yapan merkez bankalarının enflasyonu büyümeye tercih etmelerinin nedeni de bu oluyor.
Hangisi daha maliyetli?
Merkez bankalarının faiz kararında maliyet hesapları bulunuyor. Faiz artışının maliyeti, borçlanmada maliyet artırıp, talebi yavaşlatarak, enflasyonu düşürmek lakin üretimde yavaşlama da işsizliği artışı demek.
Powell’ın da dediği üzere; Keşke enflasyonu düşürmenin acısız bir yolu olsaydı, lakin maalesef yok.
Diğer maliyet de faiz indirimi ya da mali genişleme denilen para bolluğu olurken, burada enflasyon denetimden çıkarsa hesaplaması yapılıyor.
Faiz artırımı ekonomiyi yavaşlatırken, enflasyon da birebir vazifesi görüyor ve sonuçta ikisi de işsizliğe neden oluyor.
Aynı kapıya çıkıyorsa enflasyondan neden korkuluyor? Zira bu yavaşlamada istihdam kaybı kalıcı oluyor.
Enflasyonun getirdiği ekonomik yavaşlama, denetimsiz oluyor. Alım gücündeki erime, fakirleşmeyi getirdiğinden talep zayıflıyor ve üretimde de istihdam kaybıyla sonuçlanıyor.
Enflasyon yavaşlamasıyla faiz artışı yavaşlamasının bir farkı da faiz artışının yavaşlattığı iktisatta enflasyon bir müddet sonra düşüyor. Lakin enflasyonun yavaşlattığı iktisatta, enflasyon da kalıyor.
İki durumun ortak sonucu iktisatta yavaşlama ve işsizlik olurken, temel farksa “fiyat istikrarı” olarak isimlendirilen halka ortasındaki hayat pahalılığı oluyor.
Merkez bankalarının faiz artışıyla denetimli yavaşlama yapmalarının büyümeye getirisiyse kalıcı düşük faiz, istikrar, yatırım iştahı üzere durumlarla potansiyel ve istikrarlı büyüme oluyor.
Enflasyonla uğraşta de merkez bankaları asli vazifeli oluyor, verdikleri kararın maliyetini de siyasi idare üstleniyor.
Türkiye’nin içinde bulunduğu yüksek enflasyon ortamında eninde sonunda yüzleşilecek bir büyüme sorunu öngörülüyor.
Eski Merkez Bankası Liderlerinden Bülent Gültekin’in dün TCMB kararı sonrası yorumunun da bu bahiste değerli olduğu görülüyor ?
twitter.com