Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Yolculuk sırasında şoförlerin dikkat ettiği nokta depodaki yakıtın onları ulaşmak istedikleri noktaya götürüp götürmeyeceği olabilir. Bu nedenle yakıt tasarrufu konusunda başarılı araçlar sıklıkla tercih ediliyor. Yakıt tüketimi sürüşle, motor gücüyle ya da aracın donanımıyla ilgili olabiliyor. Neredeyse pek çok şeyde olduğu üzere ‘içi kadar dışı da’ yakıt tüketimi konusunda aracın performansını etkiliyor. En sağlam otomobillerde kullanılan çelikten biraz daha farklı bir gereçle yakıt tüketimi önemli oranda azaltılabiliyor. Üstelik sağlamlığın olumsuz etkilenmediği bu gerecin keşfi ise Kızılderililere dayanıyor. Çukurova Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Otomotiv Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kadir Aydın ve Bursa Uludağ Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Otomotiv Mühendisliği Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet İhsan Karamangil, yakıt tüketimiyle ilgili her şeyi Milliyet.com.tr’ye anlattı.
ÖNEMİ 1970’LERDEKİ AMBARGOLARDA ANLAŞILDI
1850’lerde birinci içten yanmalı motorların ortaya çıkmasından kısa bir müddet sonra 1855’te birinci araba piyasaya sürüldü. Bugünkünden çok daha farklı biçimde ve görünümde olan arabalar günümüzdeki kadar donanımlı değildi. Ancak araba üretiminde de dönüm noktaları yaşanacak ve bugünün muhtaçlık ve korkuları çelik kasaların içinde, 4 teker üzerinde buluşacaktı. Bu dönüm noktalarından birincisi 1960’larda yaşandı. Onu 1970’lerdeki petrol ambargolarıyla gelen yenilenme fikri takip etti. Aslında her şey Ajda Pekkan’ın 1980’de Eurovision’da Türkiye’yi temsil ettiği müzikte da anlatılıyordu. “Aman petrol, canım petrol / Artık sana, sana, sana muhtacım petrol” diye uzayıp giden sözleri, Türkiye derece alamasa bile tarihe geçmişti. Zira petrol yalnızca araçların yakıt tüketiminde değil, kentlerin ve gecelerin aydınlık kalmasında da büyük rol oynuyordu. Petrol olmadan olmazdı fakat fiyatlar ne yazık ki tasarrufu elden bırakmamak gerektiğini faturalar geldiğinde gösteriyordu. Peki araba dalında ‘petrol’ün değeri nasıl anlaşıldı?
1960’lara kadar, yolcuların etrafındaki çelik kafes araba üreticilerinin ‘yumuşak çelik’ dediği gereçten yapılıyordu. Lakin bu çelik Henry Ford’un tasarladığı haliyle sağlam olsa da ziyadesiyle ağırdı. Ralph Nader’in 1965’te yayınlanan ve ‘otomobillerin sürat ve sağlamlığının yanında verimli yakıt tüketiminin de değerli olduğunu’ anlan kitabının, büyük araba üreticileri üzerinde tesiri yadsınamazdı. Araba devler için artık sağlamlık ve sürat kadar değerli bir unsur daha vardı: Verimli yakıt! Zira 1970’lere yaklaştıkça petrol fiyatları tüm piyasaları derinden etkiliyordu. 1973 Petrol Krizi artık kapıdaydı. 15 Ekim 1973’de Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Birliği’nin (OAPEC) Yom Kippur Savaşı’nda ABD’nin İsrail ordusuna dayanak vermesine karşılık petrol ambargosu ilan etti. OAPEC, ABD ve savaşta İsrail’den yana hal sergileyen ülkelere artık petrol ihraç etmeyeceğini bildirmişti, bu ülkeler tıpkı vakitte endüstrileri petrole bağımlı durumda olan gelişmiş ülkelerdi. Yani OPEC ülkelerinin önde gelen müşterilerindendi. 1973’te petrol fiyatlarındaki şaşkınlık verici artış, 1973-1974 devrindeki borsanın çöküşü olan 1929 Wall Street iflasından sonra yaşanan en büyük global ekonomik krizdi ve yalnızca fiyat artışlarıyla açıklanamayacak sistemlere ve uzun devir tesirlerine sahipti. Yani petrol tüketimi için ‘devir tasarruf devri’ydi!
HİNDİSTAN’DA BULUNDU, ARTIK ÇAĞDAŞ TAŞITLARDA!
Bugün büyük teknolojilerin kökeni aslında yüzlerce, binlerce yıl öncesine dayanıyor. Özel bir kil kapta kömürle demir modüllerini yakan Kızılderililer, ‘wootz’ ismini verdikleri yeni bir çelik üretmişti. Roma orduları ilerleyen yıllarda bunu keşfedip wootz çeliğinden yapılan kılıçları kullanmaya başladı. Ancak bundan çok öteki bir vakit diliminde ve coğrafyada milattan evvel 1000’li yıllarda Hindistan’da wootz çeliği ortaya çıkmıştı. Kim bilirdi ki bu hafif ve sağlam çelik vakitle çağdaş arabalarda, Michigan Üniversitesi’nde sanayide uzun yıllar misyon almış Profesör Alan Taub’un deyimiyle ‘devrim’ niteliğindeki gelişim sağlayacaktı? Yüksek karbon içeriği ile karakterize edilen bir pota çeliği olan wootz çeliğine benzeyen ve hafif polimerlerle karbon fiber iç yerlerin, gövdeyle birleştirilmesi sonucu ortaya çıkan yeni çelik çeşidi, araçları çok daha güçlü ve daha hafif yapabiliyor. Yakıt tüketimi ise hatırı sayılır ölçüde düşüyor. Bu gereçlerin yakıt tüketimini nasıl etkilediğini Prof. Dr. Kadir Aydın şöyle anlattı:
“Hafif polimerler, karbon fiber destekli kompozitler ile metal materyaller birlikte kullanılarak daha hafif ve mukavim gövde ve kaporta aksamları üretmek mümkün. Metalin özgül tartısı yüksek olduğundan, metaller bu çeşit gereçlerle kullanılarak kullanılan metal kalınlıkları münasebetiyle da araç yükleri azaltılabilir.”
Prof. Dr. Aydın’ın açıklamalarında yer verdiği üzere, yakıt tüketiminde aracın yükünün ehemmiyeti büyük. Ancak araç hafiflemiş de olsa, ‘hafifleyen öteki şeyler’ de var., Prof. Dr. Aydın onları, “Araç ne kadar hafif olursa bu aracı yürütmek için gerekli olan güç de o oranda düşer. Böylelikle daha küçük motor kullanılma imkânı doğar. Küçük hacimli motorlar büyük hacimli motorlara nazaran daha az yakıt tüketir” diye açıklıyor. Ulusal Ulaştırma Güvenliği Kurulu lideri Jennifer Homendy’nin, 2023’te Ulaştırma Araştırma Şurası’na “Özellikle yeni ulaşım siyasetleri ve yeni teknolojiler kelam konusu olduğunda güvenlik göz gerisi edilemez” diyerek anlattığı gerecin yakıt tasarrufuna tesiri büyük. Bir elektrikli aracın yükünü yüzde 10 azaltarak, menzilde yaklaşık yüzde 14’lük bir güzelleştirme sağlanması da bu materyalle mümkün.
‘MÜHENDİSLERİN ÖNCELİK VERDİĞİ KONU’
Prof. Dr. Mehmet İhsan Karamangil’e nazaran müşterilerin araç satın alırken birinci baktıkları şeylerden biri olan, ‘aracın 100 km’deki yakıt tüketim değeri’ mühendisler için de araştırılması ve öncelik verilmesi gereken bir bahisti. Prof. Dr. Karamangil ise araçlarda kullanılan materyallerin, yakıt tüketimini ne biçimde etkilediğini şöyle anlattı: “Bir aracın ağır olması sağlam olduğu manasına gelmez. Daha hafif lakin yüksek dirençli materyal kullanarak da sağlam araçlar yapılabilir. Aracın yakıt tüketiminin az olması için o aracın hafif olması gerekir. Yol-lastik ortasındaki yuvarlanma direnç kuvveti, eğimli bir yolda hareket ediyorsanız eğim direnç kuvveti, hızlanmak istiyorsanız ivmelenme direnç kuvveti daima araç kütlesi ile alakalıdır. Bir araca tesir eden 4 direnç kuvvetinden üçünün kütleye bağlı olduğunu görüyoruz. O yüzden sağlamlıktan ödün vermeden bir aracı hafifletmek, önemli yakıt tüketim avantajı sağlar. NEDC (Yeni Avrupa Sürüş Döngüsü) çevrimine nazaran yüzde 10 kütle artışı yakıt tüketimini yüzde 3 ila 4 kadar artırıyor. Yalnızca çelik kullanmak yerine hibrit gereçler denen çelik, alüminyum ve plastikten oluşan modüller kullanılıyor. Birebir direnç pahasını veren daha hafif gereçler yakıt tüketimini azaltır.” Prof. Dr. Karamangil, yakıt tasarrufundaki 5 altın kuralı da açıkladı:
1- Manuel vitesli dizel motorlu araçlarda motor zamanı 2000 dev/dak’da iken vites değiştirin ve bir sonraki vitese geçin. Akaryakıt motorlu araçlar için bir üst vitese geçmeniz gereken motor devranı 2500 dev/dak’dan evvel olmalı. Bu kıymetler düz yol için verilen kıymetlerdir.
2- Gidilecek araya mümkün olduğunca en yüksek vites pozisyonunda ve sabit süratle gitmeniz gerekir. Yani şayet araç 6 vitesli ise, bir an evvel 6. vitese çıkmak ve gideceğiniz arayı aracı 6. viteste yaklaşık 80-90 km/h süratte kullanarak gitmek size en ekonomik kullanım imkanı sunar.
3- Trafik akışını izlemek gerekir. Gereksiz ivmelenme ve gereksiz frenleme yakıt tüketimini artırır. Örneğin önünüzde bir trafik ışığı var ve kırmızıya dönecek lakin aracınız hala hızlanıyor.
4- Yavaşlamayı viteste, yavaş bir halde yapın ve bu esnada frene basmayın. Yokuş aşağı inişler için de bunu söyleyebiliriz. Bu durumda motorda yakıt kesme işlevi devreye girer ve bu esnada aracın yakıt tüketimi sıfırdır. Şayet araç vitese takılı değilse motor rölanti döneminde çalışır ve siz rölanti yakıtını yakarsınız.
5- Lastik basınçlarını sık sık denetim etmek kıymetlidir. Lastik basınçlarının yüzde 25 düşük olması yakıt tüketimini yüzde 2 kadar artırır.
‘BUGÜNÜN AVANTAJI YARININ DEZAVANTAJI OLABİLİR’
Şehir içinde şahsi aracıyla seyahat edenler için her gün trafikte yakıt tüketimini etkileyecek ögeler bulunuyor. Bunların başında trafik ışıklarında ve mega kentlerdeki araç yoğunluğu fazla olan yollarda yapılan ‘dur-kalk’ hareketleri geliyor. Araç seçiminde bunlardan en az etkilenecek bir tercih yapmak isteyenlerin karşısına ise ‘risk’ sayılabilecek bir ayrıntı çıkıyor. Prof. Dr. Kadir Aydın’ın “Bugünün avantajı yarının dezavantajı olabilir” diyerek açıkladığı ‘elektrikli araç’ ayrıntısı için açıklaması ise şöyle:
“Sürücüler yakıt maliyetlerini düşürmeleri için kent içinde daha yüksek torka sahip oldukları için elektrikli yahut hibrit araçları tercih etmeli. Fakat ülkemizde akaryakıt, motorin ve elektrik fiyatları daima değiştiğinden, bugün için daha avantajlı olan fiyat yarın için dezavantajlı hale gelebilir. Bugün için elektrikli arabalar avantajlı görünse de bataryaları aracın fiyatının yaklaşık üçte biri. Sık şarj ve deşarjla bataryalar öldüğünde ve değişim gerektiğinde araç sahiplerine çok yüksek maliyetler çıkar. Bu durumun göz arkası edilmemesi gerekir.”
Prof. Dr. Aydın sözlerini, “Yakıt tüketimini artıran çevresel faktörler yol yüzeyinin bozuk olması sonucu olarak lastikler ile yol yüzeyindeki sürtünme katsayısının yükselmesi ve yoldaki çukurlar hasebiyle sık sık fren ve gaza basmalar yakıt tüketimini artırıyor. Yine rüzgârın aracın ön tarafından esmesi, yani rüzgâr direnci de yakıt tüketimini arttıran faktörlerden birisidir. Araç kullanırken gereksiz fren ve gaz pedallerine sık sık basılmamalı. Ayrıyeten dişleri ölmüş kabak lastik kullanmak da yakıt tüketimini ve fren aralığını artırır. Diş derinliği azalmış lastiklerin değiştirilmesi gerekiyor. Klima kullanımı çok güç çeken elektrikli aygıt kullanımı da yakıt tüketimini yüzde 10 ila 15 oranında artırıyor. Gereksiz klima ve elektrikli aygıt kullanımından kaçınılmalı” diye noktaladı.