Marmara Denizi alarm veriyor.
Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Deniz Bilimleri Enstitüsü’nün datalarına nazaran Marmara Denizi’nde, Karadeniz suyunun bulunduğu birinci 30 metrelik katmanda oksijen kıymeti litrede 8-9 miligram olarak ölçülürken, 30 metreden itibaren başlayan Akdeniz suyunda 1 ila 2 miligrama, denizin tabanından itibaren 300 metreye kadarki katmanda ise 1 miligramın altına düşüyor.
ODTÜ’nün Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile yürüttüğü Marmara Denizi Bütünleşik Modelleme Sistemi (MARMOD) Projesinin Doğu Marmara’daki Çınarcık Çukuru’nun derin suları için derlediği uzun yıllar datalarına nazaran, 1980’lerde litrede 2 miligramın üstünde seyreden oksijen kıymetleri, bugün litrede 0,5 miligramın altına inmiş durumda.
ODTÜ’nün Etraf Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile yürüttüğü Marmara Denizi Bütünleşik Modelleme Sistemi (MARMOD) Projesinin Doğu Marmara’daki Çınarcık Çukuru’nun derin suları için derlediği uzun yıllar datalarına nazaran, 1980’lerde litrede 2 miligramın üstünde seyreden oksijen pahaları, bugün litrede 0,5 miligramın altına inmiş durumda.
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Yücel, oksijenin aşikâr bir sıcaklık ve tuzluluk seviyesinde daha az ölçüde çözündüğünü, bilhassa taban sulardaki oksijenin, son 30-35 yılda eşik pahaların altına indiğini söyledi.
Yücel, “Son durumda Doğu Marmara’da taban suları neredeyse oksijensiz. Son yıllarda oksijensizleşme giderek yüzeye gerçek dayanmış durumda ve oksijen düzeyi 25-30 metreden sonra litrede 2 miligramın altında.” dedi.
Deniz suyundaki oksijen bedelinin litrede 2 miligramın altına düşmesinin, ticari balık tiplerinin birçoklarının bu suda yaşayamayacağı ve kaçacağı manasına geldiğini vurgulayan Yücel, oksijene yalnızca balıkların değil, teneffüs yapan, besin zincirinde değerli yeri olan zooplanktonların da muhtaçlığı olduğunu ve bunların hayat alanlarının küçüldüğünü kaydetti.
Marmara’ya ilişkin canlıların yahut burayı göç yolu olarak kullanan cinslerin habitat alanlarının da çok daraldığı tespitini paylaşan Yücel, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Oksijen azlığının sebebi her şeyden evvel kirlilik. Ziyanlı alg patlamaları ile kirlilik iç içe geçiyor ve oksijen azlığı da daha fazla kirlilik oluşturuyor. Bu yolun sonu; makûs kokan, yüzerken kolunuzu bile göremeyeceğiniz, renk değişimlerinin olduğu, enfeksiyona yol açabilecek müsilaj katmanları üzere çürümeye başlamış organik katmanlar olabilir. Değişim hala sürüyor ve bu değişimin sonu maalesef saydığımız şeyler. Kirliliğin boyutu Karadeniz’in en az 2 katı. Sistem daima bunu içinde biriktiriyor, bu birikim içeride dönüyor ve yeni alg patlamalarını destekliyor.”
Oksijen azalmasının hidrojen sülfür oluşumuna neden olacağına dikkati çeken Yücel, “Hidrojen sülfür her şeyden evvel vefat manasına geliyor. Bu, artık denizin bozulmasının son noktası. Berbat koku, balık çiftlileri üzere denizdeki ekonomik aktivitelerin ziyan görmesi, denizden elde ettiğimiz birçok servisin kaybı manasına gelir. Turizmden akuakültüre kadar her şey etkilenir, biter.” sözlerini kullandı.
“İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ BASKISI ÇOK ŞİDDETLİ HİSSEDİLMEKTEDİR”
ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Barış Salihoğlu, Marmara Denizi’nin fizikî ve ekolojik olarak birbirinden çok farklı olan Akdeniz ve Karadeniz sularının geçiş noktası olması ile sosyoekonomik açıdan çok değerli olduğunu belirtti.
Konumu ve yapısı itibariyle hassas olarak nitelendirdiği Marmara Denizi’nde tarih boyunca çok fazla insan baskısı yaşandığını, bu baskıların da giderek arttığını bildiren Salihoğlu, “En yüksek olanlar, kirlilik ve balıkçılık baskısı. İklim değişikliği baskısı da çok ağır, bu aslında küresel bir baskı ve Marmara’da da çok şiddetli hissedilmekte.” diye konuştu.
Marmara Denizi’nde Karadeniz’in tesirlerinin çok fazla görüldüğünü lisana getiren Salihoğlu, Tuna Irmağı’ndan gelen kirliliğin denetim altına alınmasıyla bu baskının azaldığını, buna karşılık denizi çevreleyen kentlerin baskısının çok arttığını aktardı.
Salihoğlu, şöyle devam etti:
“Bunun sonucunda da Marmara hasta bir denize dönüşmüş. 25 metrenin altında, oksijen, canlı ömrüne el vermiyor. Şu anda neredeyse anoksik olmuş. Bu da denizde yaz şartlarının çok berbat geçeceğine işaret ediyor. Oksijen, 28 metredeki bir katmanda sıfırlanmış, üstteki oksijenli tabakanın çabucak altında belirli ki önemli bir organik birikim var ve bu çürüyerek oksijeni sıfırlamış. Derinlerde oksijen biraz artarak hipoksik düzeylere tekrar çıkıyor. Kirliliği bugün yarıya indirsek, Akdeniz’den gelen ve Marmara’yı besleyen suyun, oksijen düzeylerini 5-6 yıl içinde bizim hedeflediğimiz, en azından o hipoksik düzeyin üzerine çıkaracağını görüyoruz. Akdeniz’den gelen su kısılırsa ya da kirliliği artarsa Marmara için bir felaket olur. Giderek süratle Karadeniz’e döner.”
Yaşanabilecek en makus senaryonun gerçekleşmemesi için tüm arıtma sistemlerinin bir an evvel ileri arıtmaya geçmesi ve denize akan 11 ırmağın temizlenmesi gerektiğinin altını çizen Salihoğlu, “Marmara’ya akan ırmaklar çok kirli, Susurluk Havzası’ndan çok önemli bir kirlilik girdisi var. Bunlar artarsa artık Marmara meyyit bir denize dönebilir. Şu anda makus durumda, çok daha makûs bir noktaya geçmeyiz diye umuyorum.” tabirlerini kullandı.
Kirliliğe karşı tedbir alınmaması halinde müsilaj, denizanası sayısında artış ve toksik gazlar çıkaran ziyanlı alg patlamaları üzere olayların daha fazla yaşanacağı ihtarında bulunan Salihoğlu, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Denizlerin bize sağladığı 2 cins servis var. Birisi direkt paraya dönüşen, denizden besin elde etmek. Başkası de direkt markette yeri olmayan lakin çok önemli bir ekonomik toplumsal karşılığı olan oksijen ve sıhhat. Bu servisleri kaybediyoruz artık. Denizlerin absorbe ettiği karbondioksit düşüyor, ürettiği oksijen azalıyor. Tahminen rahatsız edici zehirli gazlar üretmeye başlayacak.”