Ahmet Hamdi Tanpınar’ın yapıtı ‘Saatleri Ayarlama Enstitüsü’ tiyatro sahnesine taşındı. Serdar Biliş’in direktörlüğünde sahneye uyarlanan oyunda Hayri İrdal karakteri, Serkan Keskin’in oyunculuğunda yine hayat buluyor.
Ahmet Hamdi’nin büyük yapıtı güzel tenkitlerle sahne seyahatini sürdürürken biz de Serdar Biliş’e sorularımızı yönelttik. Kendisine uyarlama sürecini, Serkan Keskin tesirini ve yeni çalışmalarını sorduk.
Serdar Biliş ‘SAATLERİ AYARLAMA ENSTİTÜSÜ: TANPINAR’IN BİZE ARMAĞAN ETTİĞİ BİR HAZİNE’
‘Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü sahnelemeye nasıl karar verdiniz?
‘Saatleri Ayarlama Enstitüsü’ birçok lisana çevrilmiş, üniversal bir üne kavuşmuş, Tanpınar’ın bize ikram ettiği bir hazine. Bu hazinenin içinde bizi biz yapan ne varsa en komik, en trajik, en şaşırtan halleriyle yaşıyorlar. Romanın anti-kahramanı Hayri İrdal, kendi çocukluğunun eksantrik kıssaları ve giderek içine düştüğü çağdaş bir varoluş ile art planda imparatorluktan cumhuriyete geçişin trajikomik tezahürlerini hicvederek irdeliyor. Okuyucusu ile bu kadar oyunbaz bir münasebet kuran bu romanın sahnede seyirci ile de derin bir bağ kuracağını hissettim. Ayrıyeten Tanpınar bu öyküyü birinci evvel piyes olarak yazmayı deniyor, Biraz üzerine çalıştıktan sonra yarım bırakıp roman formuna dönüyor. Yani öykünün dramatik yapıya yatkınlığı işin mayasında var.
Yönetmenlikle birlikte uyarlamayı da siz yaptınız. Bize uyarlama sürecinden bahseder misiniz?
Romanların sahneye aktarılması bazen okuyucusunda hayal kırıklığı yaratır. Bir romanı deneyimleme ve bir tiyatro oyununu deneyimleme dinamikleri epey farklı. Sahnedeki vakit kesintisiz bir seyir halindedir. Biz bu akışa Hayri İrdal’ın geçmiş ve bugün, babası ve oğlu, Muvakkit Nuri Efendi ve Halit Ayarcı ortasında salınıp duran kimlik arayışını sığdırmaya çalıştık. Benim için başından beri kıymetli bir şey vardı o da Tanpınar’ın lisanını olabildiğince korumak. Uyarlamada Tanpınar’ın olmayan bir cümle yok üzere.
Serkan Keskin’le yollarınız nasıl kesişti? Keskin’in projeye dahil olma süreci nasıldı?
Ben bu projeyi yapmayı düşündüğüm anda aklıma Serkan geldi. Hayri, bir “everyman” figürü. Hayri biraz hepimiz, hepimiz biraz Hayri’yiz. Ve Hayri geçmişini bir sinema şeridi üzere hatırlarken, hayatına girmiş bütün şahsiyetleri canlandırıyor ya da bütün o şahsiyetler onun zihninde ve vücudunda tekrar canlanıyor. Serkan, bütün bu maskelere ustalıkla hayat verebilecek maharetli bir oyuncu, hem de bütün o maskelerin altındaki Hayri’yi yani hepimizin en kırılgan, en çıplak halini ortaya dökebilecek cömertlikte bir oyuncu.
Oyunda Serkan Keskin sahnede yer alıyor. Serkan Keskin’in öbür karakterleri oynadığı kısa görüntüler da perdeye yansıtılıyor ve bu biçimde, perde ve sahne iç içe geçiyor. Bize biraz bundan bahseder misiniz?
Hayri İrdal’ın hayatını bir sinema şeridi üzere hatırlıyor ve irdeliyor olması, vakit temasının hafızanın imbiğinden süzülüyor olması beni boşluklu, daima tamamlanmaya muhtaç bir eksiklik hissine götürdü. Sinema ve tiyatro sahnesi tıpkı mazimiz ve geleceğimiz üzere daima biraz eksik daima biraz birbirine muhtaç halde bütünleşmeye çalışan bir artık oluşturmaya çalışıyor oyunda.
‘HEPİMİZ BİRAZ HASTAYIZ’
Peki böylesine çok karakterin yer aldığı bir romanı neden tek oyuncuyla sahnelemek istediniz? Serkan Keskin elliye yakın karaktere hayat veriyor.
Tanpınar, sonradan romana eklemekten vazgeçtiği bir mektup kısmında bütün bunların Hayri İrdal’ın zihninde cereyan eden sahneler olduğunu ve dahi Hayri İrdal’ın bir akıl hastanesinde kişilik bölünmesi ile cebelleştiğini ima ediyor. Kültürler ve medeniyetler ortasında gelgitler yaşayan bizim üzere bir toplum için, hem Tanpınar’ın yapıtı kaleme aldığı hem de büyük toplumsal değişimlere hamile olduğumuz şu vakitlerde Doktor Ramiz’in dediği gibi “Hepimiz biraz hastayız” ve hepimiz gelecek tasası içinde kıvranırken bir kimlik buhranı içerisinde bütün maskeleri birbirine karıştırıp, “Ben kimim?”, “Biz kimiz?” sorusuna huzur verecek bir yanıt arıyoruz ve bittabi bahis Tanpınar olunca o huzur kolay yakalanmıyor.
. Yurtdışında uzun yıllar tiyatro eğitimi aldınız. Farklı takımlarla ve farklı ülke tiyatrolarıyla çalışmanın sizdeki yansıması ne oldu?
Tanpınar ayna metaforunu çok severek kullanır. Değişik kültürlerde kendi farklı yansımalarını görebileceğin türlü aynalar… İnsanın kendine farklı iklimler, farklı şartlar sunması sonlarını zorlaması istikametinde kesinlikle olumlu bir tesir yapar diye düşünüyorum. Ancak Tanpınar üzere Türkçeyi böylesine bir sihre dönüştüren bir müellifin sözleriyle çalışınca uygun ki anadilim Türkçe ve uygun ki burada tiyatro yapabiliyorum diyorum.
Sahnenin yanı sıra Kadir Has Üniversitesi’nde tiyatro dersleri de veriyorsunuz. Daima işin mutfağından bahsettik. Tiyatronun akademik tarafından neler söylemek istersiniz?
Kadir Has’ta on seneyi geçkin bir müddettir gençlerle çalışıyorum. Bir sürü mezun öğrencimizi heyecanlı, hoş işler üretirken görünce kendimi çok kalabalık bir ailenin kesimi üzere hissediyorum. Biz Kadir Has’ta hoş bir paylaşma kültürünü yerleştirdik. Bilgi ve birikim paylaştıkça çoğalan şeylerdir. Birbirimizin yaptığı her işte birbirimizin de imzası var aslında. Son analizde ben öğrencilerimden daha çok şey öğreniyorum sanırım, bir de üstüne maaş alıyorum.
Son vakitlerde neler yapıyorsunuz? Yeni çalışmalarınız neler?
Bir sanatçı inisiyatifi olarak Saatler Kolektif’in kurulması beni çok motive eden bir gelişme oldu. Kolektif’in modülü olarak bir an tereddüt etmeden hiçbir maddi beklenti olmadan -borçlanma hariç- bu işe aklını, yüreğini koyan bütün sanatçı ve üretimci arkadaşlarım yeterli ki varlar. Yeni çalışmalar elbette başımızın ardında hatta kimileri masaya yatırılmış halde başlarına gelecek sürprizleri bekliyorlar. Onlar da şimdilik sürpriz olsun.